در معنی اینکہ توسیع حیات ملیہ از تسخیر قوای نظام عالم است

ایکہ با نادیدہ پیمان بستہ ئی
ہمچو سیل از قید ساحل رستہ ئی
چون نہال از خاک این گلزار خیز
دل بغائب بند و با حاضر ستیز
ہستی حاضر کند تفسیر غیب
می شود دیباچۂ تسخیر غیب
ما سوا از بہر تسخیر است و بس
سینۂ او عرضۂ تیر است و بس
از کن حق ما سوا شد آشکار
تا شود پیکان تو سندان گذار
رشتہ ئی باید گرہ اندر گرہ
تا شود لطف گشودن را فرہ
غنچہ ئی ؟ از خود چمن تعبیر کن
شبنمی ؟ خورشید را تسخیر کن
از تو می آید اگر کار شگرف
از دمی گرمی گداز این شیر برف
ہر کہ محسوسات را تسخیر کرد
عالمی از ذرہ ئے تعمیر کرد
آنکہ تیرش قدسیان را سینہ خست
اول آدم را سر فتراک بست
عقدۂ محسوس را اول گشود
ہمت از تسخیر موجود آزمود
کوہ و صحرا دشت و دریا بحر و بر
تختۂ تعلیم ارباب نظر
ای کہ از تأثیر افیون خفتہ ئی
عالم اسباب را دون گفتہ ئی
خیز و وا کن دیدۂ مخمور را
دون مخوان این عالم مجبور را
غایتش توسیع ذات مسلم است
امتحان ممکنات مسلم است
می زند شمشیر دوران بر تنت
تا ببینی ہست خون اندر تنت
سینہ را از سنگ زوری ریش کن
امتحان استخوان خویش کن
حق جہان را قسمت نیکان شمرد
جلوہ اش با دیدۂ مؤمن سپرد
کاروان را رہگذار است این جہان
نقد مؤمن را عیار است این جہان
گیر او را تا نہ او گیرد ترا
ہمچو می اندر سبو گیرد ترا

دلدل اندیشہ ات طوطی پر است
آنکہ گامش آسمان پہناور است
احتیاج زندگی میراندش
بر زمین گردون سپر گرداندش
تا ز تسخیر قوای این نظام
ذوفنونیہای تو گردد تمام
نایب حق در جہان آدم شود
بر عناصر حکم او محکم شود
تنگی ات پہنا پذیرد در جہان
کار تو اندام گیرد در جہان
خویش را بر پشت باد اسوار کن
یعنی این جمازہ را ماہار کن
دست رنگین کن ز خون کوہسار
جوی آب گوہر از دریا برآر
صد جہان در یک فضا پوشیدہ اند
مہر ہا در ذرہ ہا پوشیدہ اند
از شعاعش دیدہ کن نادیدہ را
وا نما اسرار نافہمیدہ را
تابش از خورشید عالم تاب گیر
برق طاق افروز از سیلاب گیر
ثابت و سیارہ گردون وطن
آن خداوندان اقوام کہن
اینہمہ ای خواجہ آغوش تو اند
پیش خیز و  حلقہ در گوش تو اند
جستجو را محکم از تدبیر کن
انفس و آفاق را تسخیر کن
چشم خود بگشا و در اشیا نگر
نشہ زیر پردۂ صہبا نگر
تا نصیب از حکمت اشیا برد
ناتوان باج از توانایان خورد
صورت ہستی ز معنی سادہ نیست
این کہن ساز از نوا افتادہ نیست
برق آہنگ است ہشیارش زنند
خویش را چون زخمہ بر تارش زنند
تو کہ مقصود خطاب انظری
پس چرا این راہ چون کوران بری
قطرہ ئی کز خود فروزی محرم است
بادہ اندر تاک و بر گل شبنم است
چون بدریا در رود گوہر شود
جوہرش تابندہ چون اختر شود
چون صبا بر صورت گلہا متن
غوطہ اندر معنی گلزار زن
آنکہ بر اشیا کمند انداخت است
مرکب از برق و حرارت ساخت است
حرف چون طایر بہ پرواز آورد
نغمہ را بی زخمہ از ساز آورد
ای خرت لنگ از رہ دشوار زیست
غافل از ہنگامۂ پیکار زیست
ہمرہانت پی بہ منزل بردہ اند
لیلی معنی ز محمل بردہ اند
تو بصحرا مثل قیس آوارہ ئی
خستہ ئی واماندہ ئی بیچارہ ئی
علم اسما اعتبار آدم است
حکمت اشیا حصار آدم است