www.allamaiqbal.com

دی شیخ با چراغ ہمی گشت گرد شھر
کز دام و دو ملولم و انسانم آرزوست
زین ہمرہان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست
گفتم کہ یافت می نشود جستہ ایم ما
گفت آنچہ یافت می نشود آنم آرزوست

مولانا جلال الدین رومی

تمہید

’’نیست در خشک و تر بیشہ من کوتاہی‘‘
’’چوب ہر نخل کہ منبر نشود دارکنم‘‘
نظیری نیشابوری
راہ شب چون مہر عالمتاب زد
گریہ من بر رخ گل ، ب زد
اشک من از چشم نرگس خواب شست
سبزہ از ہنگامہ ام بیدار رست
باغبان زور کلامم زمود
مصرعی کارید و شمشیری درود
در چمن جز دانہ اشکم نکشت
تار افغانم بہ پود باغ رشت
ذرہ ام مہر منیر ن من است
صد سحر اندر گریبان من است
خاک من روشن تر از جام جم است
محرم از نازادہای عالم است
فکرم ن ہو سر فتراک بست
کو ہنوز از نیستی بیرون نجست
سبزہ نا روئیدہ زیب گلشنم
گل بشاخ اندر نہان در دامنم
محفل رامشگری برھم زدم
زخمہ بر تار رگ عالم زدم
بسکہ عود فطرتم نادر نوا ست
ہم نشین از نغمہ ام نا شنا ست
در جہان خورشید نوزائیدہ ام
رسم و ئین فلک نادیدہ ام
رم ندیدہ انجم از تابم ہنوز
ہست نا شفتہ سیمابم ہنوز
بحر از رقص ضیایم بی نصیب
کوہ از رنگ حنایم بی نصیب
خوگر من نیست چشم ہست و بود
لرزہ بر تن خیزم از بیم نمود
بامم از خاور رسید و شب شکست
شبنم نو برگل عالم نشست
انتظار صبح خیزان می کشم
ای خوشا زرتشتیان تشم
نغمہ ام ، از زخمہ بی پرواستم
من نوای شاعر فرداستم
عصر من دانندہ اسرار نیست
یوسف من بہر این بازار نیست
ناامید استم ز یاران قدیم
طور من سوزد کہ مے ید کلیم
قلزم یاران چو شبنم بی خروش
شبنم من مثل یم طوفان بدوش
نغمہ ی من از جہان دیگر است
این جرس را کاروان دیگر است
ای بسا شاعر کہ بعد از مرگ زاد
چشم خود بر بست و چشم ما گشاد
رخت باز از نیستی بیرون کشید
چون گل از خاک مزار خود دمید
کاروان ہا گرچہ زین صحرا گذشت
مثل گام ناقہ کم غوغا گذشت
عاشقم ، فریاد ، ایمان من است
شور حشر از پیش خیزان من است
نغمہ ام ز اندازہ تار است بیش
من نترسم از شکست عود خویش
قطرہ از سیلاب من بیگانہ بہ
قلزم از شوب او دیوانہ بہ
در نمے گنجد بجو عمان من
بحرہا باید پے طوفان من
غنچہ کز بالیدگی گلشن نشد
در خور ابر بھار من نشد
برقہا خوابیدہ در جان من است
کوہ و صحرا باب جولان من است
پنجہ کن با بحرم ار صحراستی
برق من در گیر اگر سیناستی
چشمہ حیوان براتم کردہ اند
محرم راز حیاتم کردہ اند
ذرہ از سوز نوایم زندہ گشت
پر گشود و کرمک تابندہ گشت
ہیچکس ، رازی کہ من گویم ، نگفت
ہمچو فکر من در معنی نسفت
سر عیش جاودان خواہی بیا
ہم زمین ، ھم آسمان خواہی بیا
پیر گردون بامن این اسرار گفت
از ندیمان رازہا نتوان نہفت

ساقیا برخیز و می در جام کن
محو از دل کاوش ایام کن
شعلہ ی بی کہ اصلش زمزم است
گر گدا باشد پرستارش جم است
می کند اندیشہ را ہشیار تر
دیدہ ی بیدار را بیدار تر
اعتبار کوہ بخشد کاہ را
قوت شیران دہد روباہ را
خاک را اوج ثریا میدہد
قطرہ را پہنای دریا میدہد
خامشی را شورش محشر کند
پای کبک از خون باز احمر کند
خیز و در جامم شراب ناب ریز
بر شب اندیشہ ام مہتاب ریز
تا سوی منزل کشم وارہ را
ذوق بیتابے دہم نظارہ را
گرم رو از جستجوی نو شوم
روشناس رزوی نو شوم
چشم اھل ذوق را مردم شوم
چون صدا در گوش عالم گم شوم
قیمت جنس سخن بالا کنم
ب چشم خویش در کالاکنم
باز بر خوانم ز فیض پیر روم
دفتر سر بستہ اسرار علوم
جان او از شعلہ ہا سرمایہ دار
من فروغ یک نفس مثل شرار
شمع سوزان تاخت بر پروانہ ام
بادہ شبخون ریخت بر پیمانہ ام
پیر رومی خاک را اکسیر کرد
از غبارم جلوہ ہا تعمیر کرد
ذرہ از خاک بیابان رخت بست
تا شعاع فتاب رد بدست
موجم و در بحر او منزل کنم
تا در تابندہ ئی حاصل کنم
من کہ مستی ہا ز صہبایش کنم
زندگانے از نفس ہایش کنم

شب دل من مایل فریاد بود
خامشے از ’’یا ربم‘‘ باد بود
شکوہ شوب غم دوران بدم
از تہی پیمانگی نالان بدم
این قدر نظارہ ام بیتاب شد
بال و پر بشکست و خر خواب شد
روی خود بنمود پیر حق سرشت
کو بحرف پہلوی قر ن نوشت
گفت ’’ای دیوانہ ی ارباب عشق
جرعہ ئی گیر از شراب ناب عشق
بر جگر ہنگامہ ی محشر بزن
شیشہ بر سر ، دیدہ بر نشتر بزن
خندہ را سرمایہ ی صد نالہ ساز
اشک خونین را جگر پرکالہ ساز
تا بکی چون غنچہ می باشی خموش
نکہت خود را چو گل ارزان فروش
در گرہ ہنگامہ داری چون سپند
محمل خود بر سر تش بہ بند
چون جرس خر ز ہر جزو بدن
نالہ ی خاموش را بیرون فکن
تش استی بزم عالم بر فروز
دیگران را ھم ز سوز خود بسوز
فاش گو اسرار پیر می فروش
موج می شو کسوت مینا بپوش
سنگ شو ئینہ ی اندیشہ را
بر سر بازار بشکن شیشہ را
از نیستان ہمچو نی پیغام دہ
قیس را از قوم ’’حی‘‘ پیغام دہ
نالہ را انداز نو ایجاد کن
بزم را از ہاے و ہو باد کن
خیز و جان نو بدہ ہر زندہ را
از ’’قم‘‘ خود زندہ تر کن زندہ را
خیز و پا بر جادہ ی دیگر بنہ
جوش سودای کہن از سر بنہ
شنای لذت گفتار شو
ای دراے کاروان بیدار شو‘‘
زین سخن تش بہ پیراہن شدم
مثل نی ہنگامہ بستن شدم
چون نوا از تار خود برخاستم
جنتی از بھر گوش راستم
بر گرفتم پردہ از راز خودی
وا نمودم سر اعجاز خودی
بود نقش ہستیم انگارہ ئی
نا قبولی ، ناکسے ، ناکارہ ئی
عشق سوہان زد مرا ، دم شدم
عالم کیف و کم عالم شدم
حرکت اعصاب گردون دیدہ ام
در رگ مہ گردش خون دیدہ ام
بہر انسان چشم من شبہا گریست
تا دریدم پردہ ی اسرار زیست
از درون کارگاہ ممکنات
بر کشیدم سر تقویم حیات
من کہ این شب را چو مہ راستم
گرد پای ملت بیضاستم
ملتی در باغ و راغ وازہ اش
تش دلہا سرود تازہ اش
ذرہ کشت و فتاب انبار کرد
خرمن از صد رومی و عطار کرد
ہ گرمم ، رخت بر گردون کشم
گرچہ دودم از تبار تشم
خامہ ام از ھمت فکر بلند
راز این نہ پردہ در صحرا فکند
قطرہ تا ہمپایہ ی دریا شود
ذرہ از بالیدگی صحرا شود

شاعری زین مثنوی مقصود نیست
بت پرستی ، بت گری مقصود نیست
ہندیم از پارسے بیگانہ ام
ماہ نو باشم تہی پیمانہ ام
حسن انداز بیان از من مجو
خوانسار و اصفہان از من مجو
گرچہ ہندی در عذوبت شکر است
طرز گفتار دری شیرین تر است
فکر من از جلوہ اش مسحور گشت
خامہ من شاخ نخل طور گشت
پارسے از رفعت اندیشہ ام
در خورد با فطرت اندیشہ ام
خردہ بر مینا مگیر ای ہوشمند
دل بذوق خردہ ی مینا بہ بند

اگلا>>

تمہید

بھی موجود ہے

دیگر زبانیں

فارسی
English